Ідыёмы - што такое і дзе выкарыстоўваецца? Ідыёмы рускай мовы

Цяжка ўявіць сабе прамову, у якой бы не гучалі такія Жамчужынка, як крылатыя выразы, фразеалагізмы. Гэта багацце любой мовы, яго ўпрыгожванне. Вывучэнню ўстойлівых выразаў прысвечана цэлая галіна лінгвістыкі - фразеалогія.

Што такое ідыёмы?

Навукоўцы-філолагі ў велізарнай колькасці яркіх і непаўторных словазлучэнняў вызначаюць тры віды зваротаў: фразеалагічныя спалучэння, адзінства і зрашчэнні. Апошняе - гэта і ёсць ідыёмы. Што такое зрашчэнне? Гэта фразеалагізм, які семантычна не дзеліцца, т. Е. Яго значэнне зусім не выводзіцца з сэнсу складнікаў яго слоў. Многія з кампанентаў ідыёмы ўяўляюць сабой ужо састарэлую форму ці сэнс, сягоння цалкам не зразумелыя.

Досыць яркім прыкладам можа паслужыць выраз «біць лынды». Яго ўжываюць тады, калі хочуць паведаміць, што хтосьці лайдачыць, наўрад ці задумваючыся, што ж такое лынды і навошта яе трэба біць. У ранейшыя часы гэта была досыць лёгкая праца, якая не патрабуе кваліфікацыі або асаблівага ўмення, пад сілу нават дзіцяці: палена расколвалі на нарыхтоўкі, з якіх майстар затым вырабляў розную бытавую начынне, да прыкладу, драўляныя лыжкі.

Тэрмін «ідыёмы» з старажытнагрэцкага перакладаецца як "асаблівасць, своеасаблівасць", "асаблівы абарот". Дарэчы кажучы, што такое ідыёмы, добра ілюструе спроба літаральнага перакладу гэтых зваротаў на замежныя мовы. Зрабіць гэта практычна немагчыма: як той казаў, неперакладальным гульня слоў.

Выкарыстанне ідыём ў літаратуры

Цяжка сабе нават уявіць якое-небудзь твор, дзе б не былі выкарыстаныя фразеалагізмы. Літаратурная гаворка без іх ужывання становіцца бляклай і як бы штучнай. Ідыёмы рускай мовы настолькі арганічна жывуць у ёй, што часам нават і не заўважаюцца ў момант ужывання.

Паспрабуйце ўявіць сабе дыялог, у якім бы адзін чалавек, распавядаючы іншаму аб матэрыяльным дастатку кагосьці трэцяга, доўга б апісваў, наколькі той багаты. Часцей за ўсё ён выказаўся б коратка і ёміста: "Ды ў яго грошай куры не дзяўбуць», як гэта, да прыкладу, робіць гераіня А. Астроўскага ў п'есе «Свае людзі - згода будзе».

Сустракаецца гэты выраз і ў А. Чэхава, і ў І. Шмелева, і ў іншых класікаў і пісьменнікаў. І гэта, вядома ж, не адзіная столь распаўсюджаная ідыёмы. Прыклады можна прыводзіць бясконца.

Самым важным прыкметай фразеалагізмаў з'яўляецца іх метафарычнасць, вобразны характар. Акадэмік Н. М. Шанский нават даў ім такое вызначэнне, як «мініяцюрныя мастацкія творы». Ці могуць паўнавартасна існаваць без іх буйныя тварэння?

Выкарыстанне ідыём ў СМІ

Сучасныя газеты і часопісы імкнуцца надаць выкладу сваіх матэрыялаў экспрэсіўнасць, выразнасць. Мова СМІ ўзбагачаецца здольнасцю ўстойлівых абаротаў не толькі вызначыць нейкі прадмет або з'ява, але і паказаць іх ацэнку аўтарам. На гэта «працуе» эмацыйнасць фразеалагізмаў. Іх функцыянальна-стылістычныя якасці шырока выкарыстоўваюцца ў розных жанрах журналістыкі.

Ідыёмы рускай мовы у сферы сродкаў масавай інфармацыі «дазваляюць сабе" мяняць месцамі складнікі іх словы, а таксама дадаваць або змяншаць іх, што па вялікім рахунку супярэчыць навуковай пункту гледжання на структуру фразеалагізмаў. Робіцца гэта для ўзмацнення неабходнага ўражанні.

Так, у прэсе можна сустрэць «пашыраныя» ідыёмы тыпу «распальваць неабыякі запал» замест ўсталяванага «распальваць страсці», «добранька намыліць шыю» - «намыліць шыю». Фразу «ён прайшоў агонь і ваду» можна сустрэць без канчатковых слоў «і медныя трубы».

Чым больш вынаходліва выкарыстоўвае журналіст фразеалагізмы, тым больш кідкі матэрыял ў яго атрымліваецца, і тым больш адэкватнай будзе чытацкая рэакцыя на яго.

Выкарыстанне ідыём у размоўнай мове

У ўстойлівых лексічных абаротаў, як і ў слоў, галоўнай функцыяй з'яўляецца тое, што яны здольныя называць прадметы і іх прыметы, з'явы і стану, а таксама дзеянні. Ідыёмы рускай мовы здольныя замяняцца адным словам і наадварот. Так, у размоўнай мове значна часцей замест слова «нядбайна» сустракаецца ўстойлівы выраз «праз рукавы». Калі хочуць падкрэсліць невялікая колькасць чаго-небудзь, замест слова "мала" хутчэй прагучыць «з камароў нос» або «кот наплакаў». Збіць з панталыку - заблытаць, па душы (не по душе) - падабаецца (не падабаецца). Можна прыводзіць шмат прыкладаў ідыём, калі яны ў суперніцтве з звычайнымі словамі выйграюць.

Значна больш жыва гучыць размова, калі, характарызуючы чыю-то смеласць, суразмоўцы пагодзяцца, што ён «не з нясмелага дзясятка»; што нехта выканаў сваю працу не абы-як, а «абы-як»; а яшчэ хтосьці апрануты ў касцюмчык «з іголачкі», т. е. новы, а пагаварыўшы, адправяцца «замарыць чарвячка» замест банальнага «перакусіць".

Ролю ідыём ў рускай мове

Фразеалагізмы ў нашай лексіцы займаюць асаблівае месца. Ідыёмы рускай мовы шырока выкарыстоўваюцца як у эпічных творах вуснай народнай творчасці, класічнай і сучаснай літаратуры, з'яўляючыся вельмі важным інструментам іх стварэння, так і ў сродках масавай інфармацыі і штодзённым гутарковай мовы.

Яны сустракаюцца літаральна на кожным кроку, і таму цікава ведаць іх паходжанне і неабходна - значэнне, сэнс. Дзякуючы гэтаму з'явіцца магчымасць пісьменна і да месца ўжываць іх, узбагачаючы і робячы больш маляўнічай ўласную гаворка. Да таго ж гэтыя веды дапамогуць лепш разумець розныя літаратурныя тэксты.

Ролю ідыём ў нашай мове досыць вялікая яшчэ і таму, што дзякуючы ім можна максімальна вобразна выказаць сваё стаўленне да таго ці іншага падзеі ці з'яве, «уключыўшы» пераносны сэнс.

Можна яшчэ назваць і лаконизацию гаворкі. Фразеалагізм, скараціўшы яе, як бы сціснуўшы, надае ёй вялікую энергічнасць.

Ролю ідыём ў замежных мовах

Фразеалагізмы - багацце рускай лексікі. Аднак гэты моўны пласт у дастатковай меры ўласцівы і іншым сістэмам. Надзвычай цікавымі бачацца кітайскія ідыёмы, якія з'яўляюцца адным з найглыбокіх спадчынай культуры і традыцый гэтай краіны. У адпаведным слоўніку іх налічваецца каля 14 тысяч.

Эквівалент кітайскім ідыёмы ў іншых мовах знайсці даволі цяжка, бо ў іх аснове нярэдка ляжыць нейкая нацыянальная легенда ці гістарычны факт.

Сапраўды гэтак жа істотную частку ангельскага лексікону ўяўляюць ідыёмы англійскай мовы. З перакладам, як і з рускай на іншыя замежныя, тут таксама ўзнікаюць складанасці. У якасці прыкладу класічнага ўстойлівага выразу можна прывесці ангельскую фразу It's raining cats and dogs, якая літаральна перакладаецца як «дождж з котак і сабак». Гэта аналаг рускай ідыёмы «лье як з вядра».

Як і ў нашай мове, у англійскай фразеалагічныя зрашчэнні ўжываюцца ў розных маўленчых стылях і ў розных літаратурных жанрах.

заключэнне

Нейкія іх фразеалагічных зрашчэнняў ўжываюцца даволі часта, іншыя - радзей, але кожная з іх - гэта макулінка з «залатога запасу» агульнанацыянальнага мовы і агульнанароднай гісторыі.

Асабліва ў гэтым сэнсе паказальныя кітайскія ідыёмы, паколькі яны не толькі падкрэсліваюць «крылатасць» выразаў, а з'яўляюцца носьбітамі традыцыйнай культуры Кітая, у якой асабліва цэняцца такія чалавечыя якасці як мудрасць, сумленнасць і вернасць, правілы прыстойнасці і дружалюбнасць. Усё гэта і з'яўляецца асноўным зместам фразеалагізмаў Паднябеснай.

Высветліўшы, што такое ідыёмы, можам зрабіць выснову: гэта мудрасць таго ці іншага народа, сабраная за ўсю яго гісторыю і захаваная да нашых дзён. Наяўнасць вобразных ўстойлівых абаротаў надае любому мове глыбіню і асаблівую афарбоўку.