«Обліка морале» - цытата з кінакамедыі і «Маральнага кодэкса будаўніка камунізму»

Справа адбывалася ў Турцыі, дакладней у Стамбуле, які ў 1969 годзе ўяўляўся нашым грамадзянам загадкавым і экзатычным.

Сямён Сямёнавіч ...

Па-савецку наіўны Сямён Сямёнавіч, які не меў ніякага вопыту зносін з жанчынамі старажытнай прафесіі, праявіў чалавечы ўдзел. Ён спрабаваў зразумець, чаго хоча якая звярнулася да яго дама, мяркуючы, што яна заклапочаная нейкі праблемай, якая патрабуе яго ўмяшання і дапамогі. Яго новы таварыш Казадаеў, больш дасведчаны ў гэтых пытаннях, адкінуў дамаганні «жрыцы прадажнай кахання», карыстаючыся псевдоиностранным мовай. Ён патлумачыў, што яго прыяцель валодае «Обліка морале», і ніякія «цигель» на баку яго не цікавяць. Сцэна гэтая вядомая усімі, хто глядзеў цудоўную камедыю «Брыльянтавая рука» рэжысёра Гайдая. Яна выклікае смех і сёння.

Гольтепа, студинг і іншыя «замежныя» словы

Традыцыя надаваць рускім словах замежнае гучанне ў мастацтве не новая. Дастаткова ўспомніць Лескова з яго «студингом» (пудынгам) або тлумачэнне французскіх паняццяў «праменад» (прагулка) і «гольтепа» (галота) матуляй незабыўнага Бальзамінова. У пасляваенныя гады народная мова ўзбагаціўся іншымі пэрламі, на гэты раз нямецкага паходжання (напрыклад, «гутен морген сахарын», або «хэндзе хох гуталін»), смешна імітуюць гоман былых супернікаў. Гумар змяшчаецца ў гучанні гэтых фраз, якія спалучаюць замежныя і рускія словы. Гэтак жа «працуе» і рэпліка «руса турыста Обліка морале», для падмацавання эфекту дапаўнялі нямецкім пытаннем: «Ферштейн?» Дарэчы, у гэтай цудоўнай камедыі ёсць і іншыя моманты, абгульваюць згаданае «ай лю лю» ў спалучэнні з неперакладальным гульнёй слоў, сэнс якой лёгка адгадваецца па жэстыкуляцыі і артыкуляцыі замежных персанажаў.

Жарт з камедыі і партыйная праграма

У шасцідзесятыя гады парадкі ў краіне сталі куды ліберальней, чым у 30-е ці 50-е, але жартаваць над «Обліка морале» усё роўна было справай, якія выконваюцца калі не за гранню дазволенага цэнзурай, то ўжо сапраўды прама на ёй. Справа ў тым, што паняцце «маральнага аблічча будаўніка камунізму» было часткай партыйнай праграмы, дакумента, ня які прадугледжваў магчымасці якіх-небудзь кпінаў. Іншае пытанне, што гэты дакумент быў прыняты ў эпоху кіравання папярэдняга генеральнага сакратара, Н.С. Хрушчова, чые дасягненні ўжо маглі падвяргацца гумарыстычныя абыгрываннем, зрэшты, вельмі далікатнаму (як «царыца палёў» ў фільме 1964 года "Сардэчна запрашаем, або Староннім уваход забаронены»). Маральны кодэкс будаўніка камунізму (адсюль і «Обліка морале») вывучаўся ва ўсіх школах і інстытутах, яго ніхто не адмяняў, таму ўсім тады была ясная, у адрозненне ад цяперашняга пакалення, соль гэтага жарту.

Гумар і абмежаванні

Любыя забароны і табу патанчае гумар, падобна лязе, падвяргаецца ўздзеянню тачыльнага бруска. Ўсёдазволенасць і свабода казаць што заўгодна пры любых абставінах прыводзяць да прама процілеглага эфекту. У 1969-м ці 1970 годзе для таго, каб удала абыграць забароненую тэму і нічым за гэта не паплаціцца (а фільм папросту маглі «пакласці на паліцу»), патрабавалася напружыць разумовыя магчымасці кары галаўнога мозгу і сцэнарысту, і рэжысёру.

Дзякуючы папулярнасці італьянскага неарэалізму ў шасцідзесятыя многія замежныя словы сталі вядомыя нашым суграмадзянам. Італьянскае «русо», «Обліка морале», якое складаецца з нашага «аблічча» і інтэрнацыянальнай «маралі» у перакладзе ня мелі.

Сёння прадукт гэтай працы стаў проста ходкай фразай, што ўвесь час гучыць весела і звонка, але не больш за тое. Яна па-ранейшаму папулярная, тым больш што за мяжу нашы суграмадзяне ездзяць куды часцей, чым на рубяжы сямідзесятых. У немудрагелістай групы «Адпетыя ашуканцы» нават з'явілася песня пад назвай «Обліка морале», пра вясёлых падарожнікаў, пачаткоўцаў адпачываць «прама на вакзале».